Đó là lời nhắn nhủ tâm huyết của Giáo sư Trần Bảng - người dành trọn cuộc đời với nghệ thuật truyền thống, trong đó có kèo nhà cái 188.

PV: Cho dù được xem là di sản văn hóa của dân tộc và đã có những nỗ lực của những người làm nghề, nhưng sân khấu kèo nhà cái 188 không còn hấp dẫn được mấy người. Giáo sư  nghĩ gì về thực tế này?GS TRẦN BẢNG: Đối với sân khấu kèo nhà cái 188 hôm nay, không chỉ là thái độ thờ ơ, lạnh nhạt của lớp trẻ, những người đã từng hiểu biết, say mê kèo nhà cái 188 cũng cảm thấy thực sự xót xa và nhớ tiếc. Tiếc không còn thấy những nét đẹp độc đáo của nghệ thuật kèo nhà cái 188 trong lối diễn của các nghệ sỹ ngày nay. Một lối diễn thiếu khí lực, thiếu công phu, chỉ còn là sự sao chép lạnh nhạt không cảm hứng những hình mẫu truyền thống. Người ta cảm thấy ở lối diễn này không phải là sự thiếu tài năng mà nguy hiểm hơn là sự mất tình yêu, mất niềm tin vào môn nghệ thuật mình đang làm. Diễn không hấp dẫn khán giả, khán giả rời xa. Khán giả càng rời xa người nghệ sỹ kèo nhà cái 188 càng không tin vào khả năng tồn tại của nghề tổ. Một số buông xuôi theo nghề phụ để kiếm sống. Một số có trách nhiệm chỉ đạo tìm mọi đường “cải cách” để kèo nhà cái 188 phù hợp với thời đại mới.

PV: Những nỗ lực “cải cách” ấy có mang lại hiệu quả như mong đợi không, thưa Giáo sư?GS TRẦN BẢNG: Đã đến lúc phải thẳng thắn khẳng định rằng, những phương sách cải cách kèo nhà cái 188 không cứu vãn nổi tình thế mà ngược lại chỉ làm nghệ thuật kèo nhà cái 188 ngày càng “tha hóa” đi. Nhớ lại những năm 30 của thế kỷ trước, sân khấu kèo nhà cái 188 cũng đã lâm vào tình thế như hiện nay. Những người làm kèo nhà cái 188 thời bấy giờ tìm mọi cách để lôi kéo khán giả trở lại với mình. Thôi thì nảy sinh ra đủ mọi thứ kèo nhà cái 188: kèo nhà cái 188 xuân nữ, kèo nhà cái 188 tiểu thuyết, kèo nhà cái 188 kiếm hiệp… Song lịch sử cho thấy, những hình thức gọi là “cải cách” kèo nhà cái 188 ấy chẳng mang lại hiệu quả gì mà chỉ làm cho di sản sân khấu quý báu này sa vào nguy cơ mai một trầm trọng hơn.

PV: Vậy theo Giáo sư, làm thế nào nghệ thuật kèo nhà cái 188 có thể thoát khỏi tình trạng hiện nay?GS TRẦN BẢNG:Để thoát ra khỏi những khó khăn, khủng hoảng hiện nay, chỉ có một con đường duy nhất: Hãy trở về với nghệ thuật kèo nhà cái 188 gốc. Lịch sử kèo nhà cái 188 đã chứng minh tính đúng đắn của phương hướng này. Đó là cuộc chấn hưng kèo nhà cái 188 giữa thế kỷ XX (1955- 1965). Thực hiện chủ trương khai thác di sản nghệ thuật dân tộc của Đảng và Nhà nước, những nghệ sỹ ưu tú của kèo nhà cái 188Namvà tuồng Bắc được tập hợp. Những tích tuồng “thầy” như: Sơn Hậu, Tam nữ đồ vương, Đào Tam Xuân loạn trào… được phục hồi và thu hút đông đảo khán giả. Nghệ sỹ được kèo nhà cái 188 như được trở về với chính mình, tâm hồn giải thoát được thăng hoa sáng tạo, làm ngời sáng những hình tượng tuồng với vẻ đẹp độc đáo đích thực của nó. Cũng chỉ trên cơ sở tuồng gốc mới có thể có những thử nghiệm đúng đắn trong việc mở rộng nội dung tuồng sang lĩnh vực đề tài đương đại.

PV: Vậy, sau nửa thế kỷ, chẳng lẽ chúng ta lại khởi động một cuộc chấn hưng kèo nhà cái 188 lần thứ hai?GS TRẦN BẢNG:Đúng. Nhưng lần này không được lặp lại cuộc chấn hưng lần trước mà phải đặt ra một yêu cầu mới: nâng chất lượng tuồng lên một cấp độ mới. Phương hướng của cuộc chấn hưng là kèo nhà cái 188, tập trung vào nghệ thuật diễn và môi trường diễn xuất. Phải trở lại cách thức truyền vai mẫu cổ với thái độ nghiêm khắc của các thầy tuồng xưa, vẫn phải giữ công thức một thầy một trò. Thầy giỏi biết kiên nhẫn rèn trò cho tới khi đạt tới điểm chuẩn xác của từng ngữ khí, từng động tác trong trình thức. Khi ấy tuồng mới ra tuồng.

Nghệ thuật diễn chỉ có thể thăng hoa trong một môi trường không những phù hợp mà còn có khả năng kích thích cảm hứng sáng tạo của nghệ sỹ. kèo nhà cái 188 thích ứng với một không khí gợi cổ, trang nghiêm, nghi lễ, tại sao lại bỏ hình thức cầm chầu, bỏ bàn thờ tổ thường đặt trong hậu trường? Chúng ta cũng cần chú ý đến kiến trúc, màu sắc của sân khấu để khi bước chân vào rạp, khán giả như được bước vào một thế giới của nhân vật kèo nhà cái 188.

PV: Nội dung các vở diễn thì sao, thưa Giáo sư?

GS TRẦN BẢNG: Chúng ta phải ưu tiên những tích kèo nhà cái 188 thầy và những tích kèo nhà cái 188 có trích đoạn nổi tiếng nhưHồ Nguyệt Cô hóa cáo, Mạnh Lươngbắt ngựa… Tích nào chưa hoàn chỉnh thì chỉnh lý, cải biên. Xếp vào mục này còn là những tích kèo nhà cái 188 hay của hai thầy kèo nhà cái 188 cận đương đại nổi tiếng Đào Tấn và Nguyễn Hiển Dĩnh. Để tránh thói quen làm xong bỏ đấy hiện này, cần quy định chặt chẽ số buổi diễn hàng năm cho các tích kèo nhà cái 188 cổ. Đó là cách lưu giữ và phát huy tốt nhất di sản kèo nhà cái 188.

Những tích kèo nhà cái 188 sáng tác mới về những đề tài lịch sử, dã sử và truyền thuyết ViệtNam, nhất thiết phải lấy mô hình kèo nhà cái 188 gốc làm phương hướng sáng tạo. Tích kèo nhà cái 188 thuộc loại đề tài đương đại chỉ nên coi là thử nghiệm và chỉ nên thực hiện khi kịch mục kèo nhà cái 188 gốc đã vững chắc.

Theo NDB