Khám phá kiến trúc chùa tỷ lệ kèo nhà cái duy nhất ở Hà Nội
(Tổ Quốc) - Đây là ngôi chùa Phật giáo Nam tông thứ 454 của cả nước, lần đầu tiên xây dựng tại Hà Nội. Được xây dựng theo nguyên mẫu ngôi chùa K’Leang ở Đồng bằng sông Cửu Long, quần thể chùa tỷ lệ kèo nhà cái là một tổng thể những công trình đặc sắc nhất trong kiến trúc của người tỷ lệ kèo nhà cái, được coi là biểu tượng của nền văn hóa, tôn giáo, tín ngưỡng của dân tộc tỷ lệ kèo nhà cái.
Đối với đồng bào tỷ lệ kèo nhà cái Nam Bộ, ngôi chùa có ý nghĩa lớn và sâu sắc. Chùa là nơi được người tỷ lệ kèo nhà cái tôn thờ và kính trọng nhất, không chỉ bởi nó là bộ mặt của phum sóc, là trung tâm sinh hoạt văn hóa, tâm linh của cộng đồng, mà còn là nơi gửi gắm những niềm vui, nỗi buồn, là điểm tựa tinh thần góp phần giáo dục, định hướng nhân cách mỗi người dân sống “tốt đời, đẹp đạo”, hướng tới những giá trị chân - thiện - mỹ của giáo lý Phật giáo Tiểu thừa.
Chùa tỷ lệ kèo nhà cái tại Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam được xây dựng theo nguyên mẫu chùa K’Leang - một trong những ngôi chùa tỷ lệ kèo nhà cái cổ nhất ở đồng bằng sông Cửu Long, do chính nghệ nhân người tỷ lệ kèo nhà cái Nam bộ trực tiếp thiết kế và xây dựng.
Chính vì vậy, vốn kiến trúc cổ đặc sắc, đậm chất tỷ lệ kèo nhà cái được thể hiện đầy đủ và sinh động trong công trình này.
Có thể nói, đây là một chỉnh thể nghệ thuật tổng hợp mà ở đó, các yếu tố kiến trúc, điêu khắc, hội họa, hoa văn trang trí được bố trí, sắp đặt một cách hài hòa, thể hiện sự kết tinh nghệ thuật truyền thống và trí tuệ sáng tạo của đồng bào tỷ lệ kèo nhà cái Nam Bộ.
Nằm trong khu đất có tổng diện tích 0,8ha, vị trí trung tâm là Chính điện, xung quanh Chính điện có 4 tháp góc, bên trái là ao sen, vườn tháp và nhà thiêu, bên phải là am thờ.
Phía sau Chính điện, bên phải là chùa nhỏ (sala) và nhà ghe ngo ở bên trái, tất cả đều được bố trí theo đúng phong cách kiến trúc tỷ lệ kèo nhà cái truyền thống, đặc biệt là ngôi Chính điện. Đây là nơi tập trung đầy đủ nhất tài năng và nghệ thuật xây dựng của người nghệ nhân tỷ lệ kèo nhà cái Nam Bộ với những quy tắc kiến trúc “bất di, bất dịch” từ xưa đến nay.
Ngôi chùa được xây dựng và hoàn thành vào cuối năm 2013 theo mẫu kiến trúc của chùa Khleang (TP Sóc Trăng, tỉnh Sóc Trăng). Tổng thể một ngôi chùa tỷ lệ kèo nhà cái gồm: cổng chùa, tường rào, ngôi chính điện, tháp đựng cốt, tăng xá, nhà hội, an xá,… Trong đó, nổi bật và quan trọng nhất là ngôi chính điện được xây dựng ở trung tâm của ngôi chùa..
Bên ngoài của chính điện thường có các công trình phụ trợ, các trang trí phù điêu đắp nổi, thể hiện các hình tượng tiên nữ xinh đẹp, chim thần Krud nâng đỡ mái chùa, chằn Yeak hung dữ, đầu thần Bayon bốn mặt... được lấy từ văn hóa tín ngưỡng dân gian của người tỷ lệ kèo nhà cái, ngoài ra có các dãy hành lang tạo không gian thoáng mát, trang trí các hình tượng những thế lực tà ác đã bị đức Phật quy phục.
Dọc theo hành lang và trên nóc mái là tượng rắn Naga bảy đầu luôn nhìn lên, đó là biểu tượng của thần Naga vĩnh cửu; mặt trước và sau Chính điện có 4 cửa đi vào trong, dọc hai bên Chính điện đều có dãy cửa sổ mở để lấy sáng và làm thông thoáng bên trong Chính điện.
Nghệ thuật trang trí cũng khá hoàn thiện và công phu tại Chùa.
Mỗi khoảng trống đều được tận dụng từ cổng vào, riềm tường, cột, khuôn cửa nóc mái cho đến khoảng không chật hẹp của bất kỳ công trình hay bộ phận kiến trúc nào đều được điêu khắc từ đơn giản đến phức tạp, tinh tế như một nét đặc thù tài hoa của mỹ thuật tỷ lệ kèo nhà cái cổ điển.
Điêu khắc cũng là một nét độc đáo, đặc sắc làm tăng thêm giá trị thẩm mỹ cho chùa tỷ lệ kèo nhà cái.
Nóc trần và dọc theo bốn bức tường bên trong chính điện đều được vẽ các bức tranh như “Lễ hạ điền”, “Tì kheo Ni”, “Vích-sen-đo”… kể về cuộc đời của đức Phật từ lúc sinh ra đến khi Niết Bàn với những giá trị nhân văn cao đẹp và những triết lý sâu sắc nhưng gần gũi với cuộc sống. Nơi cao nhất và tôn nghiêm nhất là nơi đặt tượng Phật. Ngoài tượng Phật, nghệ thuật điêu khắc còn thể hiện ở các loại khác nhau như tượng đầu thần Mahaprum, Kayno, Krud… mà mỗi hình tượng mang đậm tính đặc thù dân tộc. Nghệ thuật trang trí cũng khá hoàn thiện và công phu tại Chùa. Mỗi khoảng trống đều được tận dụng từ cổng vào, riềm tường, cột, khuôn cửa nóc mái cho đến khoảng không chật hẹp của bất kỳ công trình hay bộ phận kiến trúc nào đều được điêu khắc từ đơn giản đến phức tạp, tinh tế như một nét đặc thù tài hoa của mỹ thuật tỷ lệ kèo nhà cái cổ điển.
Ngôi chùa là nơi sinh hoạt tôn giáo, văn hóa của đồng bào tỷ lệ kèo nhà cái giữa Thủ đô Hà Nội.
Đặc biệt vào các ngày lễ, Tết truyền thống của đồng bào tỷ lệ kèo nhà cái, các vị sư sãi tập trung về đây tổ chức các hoạt động tôn giáo, văn hóa hết sức ý nghĩa nên thu hút rất đông du khách đến tham quan.
Đến tham quan ngôi chùa, du khách sẽ hiểu thêm về phong tục, tập quán, cũng như nghi thức của Phật giáo Nam tông tỷ lệ kèo nhà cái.
Qua đó góp phần tô đẹp thêm tình đoàn kết giữa đồng bào tỷ lệ kèo nhà cái với cộng đồng các dân tộc anh em trong cả nước.
Quần thể chùa tỷ lệ kèo nhà cái là điểm văn hóa tâm linh của đồng bào tỷ lệ kèo nhà cái tại Hà Nội; đồng thời cũng là nơi gắn kết đồng bào tỷ lệ kèo nhà cái với cộng đồng các dân tộc khác và đặc biệt với mọi người dân, du khách trong nước và quốc tế, không phân biệt tín ngưỡng, tôn giáo...
Soi bóng bên hồ Đồng Mô, chùa tỷ lệ kèo nhà cái trở nên nổi bật và hấp dẫn du khách ngay từ cái nhìn đầu tiên. Tuy nhiên, sự hấp dẫn, lôi cuốn thực sự không nằm ở những hình ảnh bề ngoài ấy, mà ở chiều sâu văn hóa ẩn trong từng viên gạch, vỉa ngói, từng nét hoa văn, bức phù điêu, từng lời Phật thoại…
Có thể nói, ít có một công trình kiến trúc nào lại phản ánh được đầy đủ nhất cả đời sống vật chất và đời sống tinh thần của một dân tộc như chùa tỷ lệ kèo nhà cái Nam Bộ. Vì vậy, khám phá chùa tỷ lệ kèo nhà cái Nam Bộ ở Làng Văn hóa - Du lịch các dân tộc Việt Nam không chỉ thỏa mãn được nhu cầu thẩm mỹ, nghệ thuật, mà còn giúp mỗi du khách hiểu hơn về một nền văn hóa đậm đà bản sắc, về những người dân tỷ lệ kèo nhà cái Nam Bộ
